Władze samorządowe mają do wyboru niewiele form organizacyjno-prawnych dla
wykonywania zadań publicznych w zakresie gospodarki komunalnej, własnymi podmiotami
gospodarczymi. W istocie wybór ogranicza się do jednostki i zakładu budżetowego lub spółki
prawa handlowego. Te ostatnie nie posiadają formy organizacyjnej dostosowanej do specyfiki
warunków działalności komunalnej o charakterze użyteczności publicznej. Formy budżetowe
odznaczają się słabościami strukturalnymi w dziedzinie efektywności gospodarowania.
Jednostki i zakłady budżetowe nastawione są na prowadzenie działalności gospodarczej typu
non profit (jednostka) lub z pewną nadwyżką finansową (zakład). Z kolei, spółka komunalna
zobligowana została do działalności gospodarczej zorientowanej na zysk. Brak formy
organizacyjno-prawnej uwzględniającej cechy użyteczności publicznej, które posiada
zdecydowana większość zadań własnych (realizowanych w oparciu o obiekty i urządzenia
infrastrukturalne i monopol naturalny), stanowi wyraźną dysfunkcję w gospodarce samorządu
terytorialnego. Forma organizacyjna wykonywania zadań własnych powinna łączyć elementy
gospodarki budżetowej i elementy gospodarki komercyjnej. Byłaby ona strukturą o rozwiązaniu
mieszanym i systemie ekonomicznym uwzględniającym odrębność gospodarki komunalnej,
zarówno w działalności po stronie popytu, jak i podaży usług komunalnych. Regulacja prawna
(ustawa o komunalnych przedsiębiorstwach użyteczności publicznej) byłaby uzasadniona ze
względu na efektywność gospodarowania środkami publicznymi w świetle osiągania celów
społecznych.
Prof. Eugeniusz Wojciechowski, Potrzeba zmian w samorządzie terytorialnym, Centrum Ekspertyzy Lokalnej, FRDL